جنگل های ایران
هنگامی که آبها با فر مزدا آفریده از دریای فَراخ کَرت سرازیر شود، فروشی های توانای پاک اشوانان بپاخیزند
تا هریک، خانواده و روستا و کشور و سرزمین خویش را در پی بدست آوردن آب برآید و این چنین گوید:
آیا سرزمین ما باید خشک و ویران شود؟
هریک که در رساندن آب به خانواده و روستا و کشور و سرزمین خویش کامیاب شود، این چنین گوید:
سرزمین ما باید خرم و سرسبز شود و ببابلدبرگرفته از گات های زرتشت
مساحت جنگل های جهان حدود ۴ میلیارد هکتار است و این جنگل ها ۳۰ درصد سطح خشکی جهان را پوشانده اند. در ایران ۱۴.۳ میلیون هکتار جنگل داریم که ۷.۸ درصد از مساحت کشورمان را پوشش داده است. علاوه بر این، مساحت مراتع در جهان ۵.۳ میلیارد هکتار (۴۳ درصد سطح خشکی ها) و در ایران این میزان ۸۴.۸ میلیون هکتار (۵۳ درصد سطح خشکی ها) است. از این جنگل ها حدود ۱ تا ۳ میلیون هکتار برای بهره برداری صنعتی مورد استفاده قرار گرفته.
جنگل های ایران بیشتر در نوار شمالی قرار دارند و دارای آب و هوای معتدل شرجی هستند و از قسمت شرقی استان اردبیل تا استان خراسان شمالی کشیده شده اند و استان‌های گیلان، مازندران و گلستان را شامل می‌شوند.
جنگل های ایران در پنج ناحیه پخش می‌باشند و ایران در بین ۱۵۶ کشور دارای جنگل در جهان مقام ۴۵ از لحاظ مساحت پوشش جتگل را دارد (mehrnews.com/news/241207).
شکل ۱: نقشه نواحی رویشی ایران. برگرفته از وب سایت جهاد کشاورزی – http://frw.org.ir.
۱- ناحیه هیرکانی (خزری) که نوار سبز شمال کشور را تشکیل می‌دهد.
۲- ناحیه ایران و تورانی که بطور عمده در مرکز ایران پراکنده شده‌اند.
۳- ناحیه زاگرس که به طور عمده جنگلهای بلوط غرب کشور را تشکیل می‌دهند.
۴- ناحیه خلیج فارس (جنگل حرا) که در نوار ساحلی جنوب پراکنده می‌باشند.
۵- ناحیه ارسبارانی که متشکل از گونه‌های نادر و منحصر به فرد می‌باشند.
-۱ جنگل های هیرکانی
جنگل های هیرکانی منطقه‌ای است غنی، که از نظر تنوع زیستی منحصر به فرد بوده و متراکم ترین ناحیه جنگلی ایران را تشکیل می‌دهند. برای مثال، جنگل ابر نمونه ای از جنگل های هیرکانی است که به دلیل قرار گرفتن در محلی که ضخامت کوه ها کمتر شده و وابرها به سمت جنگل می‌آیند اختلاف فشاری رخ می‌دهد که باعث می شود شما بتوانید روی ابرهای راه بروید.
-۱-۱ قدمت
این جنگل ها با قدمت ۴۰ میلیون سال یکی از ارزشمندترین جنگل های جهان به شمار می‌آید و از آن به عنوان موزه طبیعی یاد می‌شود و دارای میزان بارش سالیانه ۵۵۰ تا ۲۲۰۰ میلیمتر و ارتفاع ارتفاع ۲۸۰۰ متر از سطح دریا است.
وجود این جنگل های زیبا و این تنوع زیستی را مدیون دوره‌ی ترشیاری (Tertiary) هستیم.
دوره ترشیاری نام دوره‌ای در مقیاس زمانی زمین‌شناسی است از ۶۵ میلیون سال پیش آغاز شد و تا ۲٫۶ میلیون سال پیش ادامه یافت. این دوره میان دو دوره‌ی میانه‌زیستی و کواترنری قرار داشت.
-۱-۲ موقعیت جغرافیایی
این جنگل ها در جنوب دریای خزر از منطقه هیرکان جمهوری آذربایجان شروع می شوند و در ایران از حوالی آستارا تا گرگان ادامه دارند. این جنگل ها به دلیل مقاوم نبودن در برابر سرما در اروپا و سیبری قادر به بقا نیستند و در آب و هوای معتدل جنوب دریای خزر دیده می شوند. ارتفاع رویش آن ها از سطح دریا آغاز شده و تا دو هزار و هشت صد متری ادامه می یابد.
-۱-۳ پوشش گیاهی
در این نوع از جنگل ها تنوع زندگی گیاهی بسیار زیاد ازجمله درختان پهن برگ و گیاهان مدیترانه‌ای را شاهد هستیم. جنگل های هیرکانی بر اساس ارتفاعی که در آن هستند (سطح دریا، کوهپایه‌های کم ارتفاع، کوهپایه‌های بلند، نقاط خیلی مرتفع) غالبا پوشش گیاهی متفاوتی دارند. از معروف ترین درختان این جنگل ها می‌توان به راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک، شمشاد و …. اشاره کرد.
اصولاً درخت‌های راش در نوار عرضی بالاتر از ۴۰ درجه رشد نمی‌کنند و در ایران که در نوار عرضی ۳۸ درجه دیده می‌شوند یک پوشش انبوه و فشرده‌ای از این درختان بوجود آمده که به نوبه خود منحصر بفرد هستند.
مساحت این جنگل با شروع بهره برداری تجاری و همچنین چرای بی‌رویه دام‌ها و قطع بی رویه درختان، دائما رو به کاهش است. به طوریکه امروزه حدود ۱/۹ میلیون هکتار جنگل در این منطقه باقی مانده که از این مقدار فقط ۱/۲ میلیون جزء جنگل های مرغوب و تجاری محسوب می‌شود (برگرفته از www.irna.ir).
-۱-۴ ثبت جهانی
سهم ایران از جنگل هیرکانی بیش از ۲ میلیون هکتار و سهم کشور آذربایجان ۲۰ هزار هکتار است و به دلیل وجود اختلاف بین این دو کشور هنوز به ثبت جهانی نرسیده.
در ۲۱ تیر ۱۳۸۵ جمهوری آذربایجان درخواست ثبت جهانی این جنگل ها را در یونسکو مطرح کرد اما به دلیل این که قسمت عمده آن در ایران قرار دارد با این درخواست مخالفت شد. سپس طرح ارائه درخواست مشترک بین دو کشور مطرح شد که در حال حاضر به دلیل وجود دو اختلاف اصلی معلق گردیده. اولین اختلاف بر سر املای کلمه هیرکان است که آذربایجانی‌ها روستایی با این نام دارند و ایران نیز سال ها پیش استانی با این نام داشته اگرچه اکنون منسوخ شده باشد و تفاوت املای این دو روستا موجب عدم توافق آنها شده است. اختلاف دیگر بر سر ترتیب نوشتن نام کشورهاست که با این که ایران سهم بسیار بیشتری از جنگل را داراست اما قوانین یونسکو نام کشورها را بر اساس حروف الفبا می نویسد و نام آذربایجان قبل از ایران قرار می‌گیرد با وجود این که سهم کمتری دارد.
-۱-۵ عوامل نابودی جنگل های هیرکانی:
تا کنون تقریبا ۵۱ درصد این جنگل ازبین رفته و منقرض شده است و ۳/۱۰ درصد این جنگل تحت حفاظت است که در این مناطق گونه های زیستی تهدید شده و در خطر انقراض وجود دارند.
از عوامل اصلی این نابودی ها گسترش بی رویه صنایع چوب و کاغذ و تغییر کاربری این جنگل هاست. یکی دیگر از علت های مهم پروژه هایی عمرانی مثل ساخت سد بدون انجام تحقیقات کافی است که یکی از آن ها سد گلورد استان مازندران است که بیش از سی هزار درخت در این پروژه قطع گردید. از دیگر عوامل آن می‌توان چرای بی رویه و متراکم دام ها را ذکر کرد و همچنین در گذشته‌ای نه چندان دور، چندین میلیومن متر مکعب برای تولید ذغال از بین می‌رفت که خوشبختانه این عامل امروزه بسیار ناچیز شده است.
-۲ جنگل های ایران و تورانی
شاید وقتی صحبت از جنگل به میان آید در ذهن شما جنگل های انبوه مناطق حاره‌ای تجسم شود، اما جنگل های دیگری هستند که به خاطر پراکندگی بیشتر و عدم نزدکی درختان بنظر افراد معمول جنگل نیستند اما این پوشش خاص جنگلی را که با نام جنگل های ایرانی – تورانی می‌شناسند و مخصوص سرزمین ایران هستند شاید نمادی فراموش شده بر این سرزمین باشند، لازم به ذکر است که جنگل های حاضر، آخرین نسل این جنگل ها هستند و بدلیل عمق تخریب، آلودگی محیطی و عدم توانایی در تجدید نسل درختان، تعداد آنها بسیار کم شده است.
-۲-۱ موقعیت جغرافیایی:
ناحیه‌ی رویشی ایران تورانی دارای مساحتی حدود ۱/۴ میلیون هکتار است و جزو مناطق خشک و نیمه خشک بوده. این جنگل ها قسمت عمده‌ی فلات مرکزی ایران را نه بصورت پیوسته بلکه بصورت لکه های بزرگ و کوچک از شمال غرب تا شمال شرق و در بین رشته کوهای البرز و زاگرس (منطقه مرکزی ایران) را در بر گرفته‌اند.
این مناطق معمولاً در فصل سرد و گرم اختلاف دمای بسیار بالایی دارند به طوری که شدت حرارت تابستان در آن مشابه صحراهای آفریقا و سرمای زمستان آن از سرمای ناحیه مدیترانه شدیدتر است. از نظر توپوگرافی این ناحیه را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
۱-کوهستانی با آب و هوای سرد ۲- منطقه‌ی جلگه‌ای با آب و هوای بیابانی
به طور کلی این جنگل ها در مرکز ایران پراکنده شده‌اند و به عنوان مثال در استان خراسان شاهد وجود این نوع جنگل هستیم که اصلی‌ترین تیپ‌های گیاهی در این استان عبارت‌اند از پسته و بادام ، ارس، درمنه و گون
-۲-۲ پوشش گیاهی
اگرچه شرایط محیطی منطقه باعث شده که فاصله‌ی درختان از هم زیاد باشد و نیز این مسئله موجب پراکندگی این گونه از جنگل ها شده اما به دلیل وسعت زیاد، این جنگل ها دارای گونه‌های گیاهی متنوع هستند به‌گونه‌ای که ۶۹ درصد فلور (یعنی، مجموع گیا‌هانی که در ناحیه‌ای می‌روید) در آن یافت می‌شود.
درختان اصلی این نوع جنگل ها ارس و بَنه (پسته وحشی) بوده و درختان دیگری نیز مانند درختچه‌های بادام کوهی، زرشک، ارجنک، شیر خشت و … در این پوشش گیاهی یافت می‌شوند. جنگلهای ارس عموماً در ارتفاعات ۱۵۰۰ متر به بالا ( در جنوب بیش از ۳۰۰۰ متر ) مشاهده می‌شوند، در حالیکه درختان بنه و بادام در ارتفاع کمتر و زیر درختان ارس ظاهر می‌شوند. مساحت جنگلهای ارس ۱ میلیون و سیصد هزار هکتار برآورد شده است.
(http://dana.ir/686772، https://www.eligasht.com/Blog/?p=53495)
-۳ جنگل های زاگرس
ﺍﻳﺠــﺎﺩ ﻭ ﮔﺴﺘـﺮﺵ ﺟﻨﮕﻞ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻧﺎﺣـﻴﻪ ﺑﻪ دلیل ﺑﺎﺭﻧﺪﮔﻲﻫﺎﻱ ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ جریان‌های ﻣﺪﻳﺘﺮﺍﻧﻪﺍﻱ ﻭ ﺩﺭﻳﺎﻱ ﺳﻴﺎﻩ ﺑﻮﺩﻩ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺪﻣﺖ ﺟﻨﮕﻞ ﻫﺎﻱ ﺑﻠﻮﻁ ﺯﺍﮔﺮﺱ ﺭﺍ ۵۵۰۰ سال ذکر ﻛﺮﺩﻩﺍﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺩﺭ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺸﻮﺭ ﺍﺯ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﺮﺩﺷﺖ ﺁﺫﺭﺑﺎﻳﺠﺎﻥ ﻏﺮﺑﻲ ﺗﺎ ﻓﻴﺮﻭﺯﺁﺑﺎﺩ ﻓﺎﺭﺱ ﺍﻣﺘﺪﺍﺩ ﺩﺍﺭﺩ .
-۳-۱ موقعیت جغرافیایی
این ناحیه با مساحتی حدود ۱/۶ میلیون هکتار ۴۰ درصد جنگل های ایران را تشکیل می‌دهند که از ۲۵ کیلومتری جاده‌ی پیرانشهر به سردشت شروع و به شهرستان فیروزآباد فارس ختم می‌شود و از ۱۱ استان عبور می‌کند.
جنگل های این ناحیه در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، فارس، کهگیلویه و بویر احمد و قسمتی از اصفهان پراکنده شده‌اند. باوجود اینکه این جنگل ها در شهرستان نهاوند استان همدان و شهرستان شازند مرکزی وجود داشته، اما امروزه از بین رفته‌اند، البته هنوز بقایای گونه اصلی زاگرس یعنی بلوط در این نواحی رویش دارد که بیانگر گستره‌ی وسیع تر این نوع از جنگل ها می‌باشد.
-۳-۲ پوشش گیاهی
ناحیه زاگرس به جنگلهای بلوط غرب کشور گفته می‌شود زیرا درخت اصلی در این جنگل ها بلوط است. آب و هوای جنگل های زاگرس به سبب قرار داشتن در کنار آب و هوا های مختلف همانند جنگل های ایران و تورانی گرمسیری و نیز به خاطر تاثیر گرفتن از جریان‌های هوایی آمده از دریای سیاه ، موجب گوناگونی پوشش گیاهی در آن شده است.
انواع درختان اصلی بلوط در این جنگل عبارت‌اند از: بلوط لبنانی (Quercus libani) ، بلوط حلبی (Q.infectoria)، بلوط پریسکا (Q. persica)، بلوط مگنوسکوماتا (Q.magnosqumata). جنگل های زاگرس ۴۰ درصد جنگل های ایران را تشکیل می‌دهند که حدود ۷۰ درصد تیپ گونه‌های جنگلی زاگرس را بلوط‌ها شامل می‌شوند.
بارندگی این ناحیه از۳۰۰ تا ۶۰۰ میلیمتر متغیر است. اقلیم منطقه نیز مدیترانه‌ای نیمه خشک با زمستانهای سرد است. از سایر گونه‌های درختی این جنگل ها می‌توان به افرا، کیکم، بنه، زبان گنجشک، گلابی وحشی، ولیک، ارغوان، انواع بادام و غیره اشاره نمود. بطور کل می‌توان گفت درختان بلوط در ارتفاع ۶۵۰ تا ۲۴۰۰ متر از سطح دریا حضور دارند که بالاتر از این ارتفاع درختان ارس و پایین آن بنه – بادام ظاهر می‌شوند.
به عنوان مثال می‌توان به جنگل های بلوط ایلام اشاره کرد.
آبشار بیشه |
 |
-۳-۳ عوامل تخریب جنگل های زاگرس
۱- تامین سوخت هیزمی و مصارف روستایی: استفاده‌ی بی‌رویه‌ی روستاها از چوب درختان این منطقه جهت مصارف مختلف و نیز به دلیل مناسب بودن چوب درخت بلوط برای تبدیل به ذغال، این نوع درختان بیشتر قربانی می‌شوند.
۲- چرای بی‌رویه دام‌ها
۳-پدیدۀ گرد و غبار: ریزگردها با اختلال در عمل فتوسنتز و چرخه طبیعی گیاه، آنرا از کار انداخته و کاهش بارندگی و افزایش دما نیز باعث می شود درخت روز به روز ضعیف تر شده و به سادگی در معرض بیماری های مختلف قرار می‌گیرد.
۴- توسعۀ زیر ساختها: توسعۀ زیر ساختها از جمله جاده سازی، خطوط انتقال برق، تلفن، گاز و غیره از جمله مواردی که سبب تخریب رویشگاه های جنگلی و به هم خوردن اکوسیستم آن اکثر نقاط دنیا می شود.
بیش از ۱۸ تا ۲۰میلیون از درختان جنگل های بلوط زاگرس درگیر بیماری، زغال، سوسک چوب خوار و خشکیدگی شدند (https://www.yjc.ir/00OAmH)
-۴ جنگل های خلیج فارس
-۴-۱ موقعیت جغرافیایی:
جنگل های خلیج فارس دارای مساحتی حدود ۱۸/۰ میلیون هکتار هستند که بخشی از جنوب غرب و تمام سواحل جنوبی کشور را دربرمی گیرد.
ناحیه‌ی رویشی خلیج فارس و دریای عمان از قصر شیرین شروع و به صورت نوار باریکی به سمت جنوب کشور کشیده شده و پس از عبور از استان‌های خوزستان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان به مرز ایران و پاکستان ختم می‌شود.
از مهم ترین قسمت‌های جنگل های خلیج فارس جنگل حرا می‌باشد.
جنگل حرای جزیره قشم بزرگترین جنگل حرای دنیا به شمار میرود و یونسکو ، این جنگل را در فهرست ذخائر زیست محیطی جهان ( ذخیره‌گاه زیست کرهMAM&BIOSPHERS ) ( MAB/ BR ) ثبت کرده است . این منطقه از اهمیت خاصی برای ایرانیان و دانشمندان سایر ملتها برخوردار است.
محدوده وسیعی از جنگل حرا در جزیره‌ی قشم قرار دارد و حتی بوشهری‌ها و مردم عسلویه هم می‌توانند بخشی از جنگل های حرا را ببینید. روستای سهیلی یکی از راه‌های ورود به این جنگل است.
-۴-۲ پوشش گیاهی
ناحیه خلیج فارس در نوار ساحلی جنوب پراکنده می‌باشند. این جنگل ها به دو بخش خلیج فارس و دریای عمان تقسیم می‌شود. درختان بخش خلیج فارس بیشتر کهور (نام چند گونه از درختان صحرایی) نخل است، در صورتی که در بخش دریای عمان درختان آکاسیا بیشتر دیده می‌شوند. البته درختان حرا و چندل نیز در فاصله دریا و ساحل در بعضی نقاط مانند بندر خمیر- لافت و قشم -سیریک دیده می‌شود.
این ناحیه در مقایسه با نواحی رویشی هیرکانی، ارسبارانی و زاگرس از تنوع گیاهی کمتری برخوردار بوده و سطح زیادی از آن را جنگل های مانگرو تشکیل می‌دهد. به دلیل تفاوت اکولوژیکی(اکولوژی یا بوم شناسی به معنای بررسی روابط متقابل موجودات زنده و محیط زیست آنان است)، رویش‌های اصلی این ناحیه به دو قلمرو تقسیم می‌شوند.
-۴-۳ جنگل های حرا
حرا، گیاهی از تیره شاه پسند است که دانه آن روی درخت مادر می‌روید و نهال تولید می‌کند سپس از درخت جدا می‌شود و داخل مرداب می‌افتد. بلندی درخت حرا ۳ تا ۶ متر می‌باشد. جنگل حرا بر دریا و آب شور قرار دارد و این سازش با آب شور و شرایط نامناسب، از حرا یک گیاه استثنایی ساخته است.
گیاهان حرا برگ‌هایی با ظاهر بیضی شکل و قاعده‌ای باریک (دوکی شکل) با رویه‌ی سبز و براق دارند و پشت برگ‌ها نیز سفید یا خاکستری رنگ است. طول این برگ‌ها حدود ۵ تا ۵/۷ سانتی‌متر است و نام علمی آن Avicennia Marina است . میوه حرا، بادامی شکل است و به یک خامه باریک منتهی می‌شود. ریشه‌های زانویی، شکل منظمی ندارند. گل حرا بسیار کوچک است و به ساده‌گی دیده نمی‌شود..
به روایتی این گیاه اسطوره‌ای است که از اشک چشم آدم روییده و حرا نام دارد و به افتخار دانشمند شهیر ایرانی، بوعلی سینا این نام را بر آن نهاده‌اند. این درختچه در سواحل و مرداب‌های ساحلی مصر، عربستان و سواحل جنوب ایران، دیده می‌شود.
گیاه حرا که گاه به عنوان علوفه خشک برای خوراک چهارپایان استفاده می‌شود، فواید شگفت‌انگیزی دارد. بافت ساقه، تنه و ریشه این درخت به گونه‌ای است که آب شور دریا را تصفیه و مواد مورد نیاز آن را جذب و بقیه مواد را دفع می‌کند. پوست حرا برای دفع میکروب باسیل هانسن که موجب جذام می‌شود، مؤثر است.
شیره درون آوندهای این درخت بر بیماری خشکی که بیماری پوستی (شایع در منطقه هرمزگان) تأثیری قابل توجه دارد. در صنعت از تانن (تانن ماده‌ای است که در عصاره بسیاری از گیاهان وجود دارد) موجود در حرا، برای تولید جوهر مازو استفاده می‌شود. چسب تخته و خمیر چوب از دیگر مصارف صنعتی آن است.
حرا در ۸ منطقه حفاظت شده ایران در سواحل خلیج فارس و دریای عمان می‌روید که کناره‌های شمالی و غربی جزیره قشم و جنگل نای‌بند استان بوشهر از مهمترین آنها هستند.
جنگل های حرای خلیج نای بند گسترده‌ترین نواحی رویشی این درخت هستند. جنگل های نای‌بند کمیاب اند و دارای وسعت ۳۹۰ هکتار می‌باشند و آخرین مجموعه‌ی وسیع این درختان ساحلی در جنوب غربی آسیا محسوب می‌شود. جنگل های حرای عسلویه به عنوان ذخیره‌گاه بیوسفری آب‌های جنوب کشور در پارک ملی دریایی نای‌بند، از مناطق حساس ساحلی به‌شمار می‌آید. در اکوسیستم این جنگل ها، گیاهان شور پسند دریایی، جانداران کف زی و پرندگان مهاجر اقیانوسی وجود دارند.
mehrnews.com/news/2901459 http://goo.gl/OUPqyM www.karnaval.ir
-۵ جنگل های ارسبارانی
-۵-۱ موقعیت جغرافیایی
جنگل های ارسبارانی در شمال غربی کشور یعنی استان آذربایجان شرقی، شمال غرب استان اردبیل و بیشتر در حوزه‌ی رودخانه‌ی ارس در حد فاصل جلفا تا مغان و کوه‌های سبلان ( بزقوش و سهند) دیده می‌شوند. در حال حاضر بنابر دلایل مختلف مثل تخریب، جنگل مذکور در مرز‌های شهرستان کلبیر، ورزقان و اهر محدود شده است. این نوع از جنگل ها مساحتی بیش از ۷۰ هزار هکتار دارد.
-۵-۲ پوشش گیاهی
به دلیل وضعیت اقلیمی خاص و برخورداری از آب و هوای نیمه مرطوب و وجود مه در این ناحیه، جنگل های نیمه انبوهی در این مناطق بوجودآمده است. میزان بارش به طور میانگین سالیانه ۴۶۱ میلیمتر است و نیز اکثر روزهای سال هوا مه آلود بوده و این امر باعث افزایش آب موجود در خاک شده است.
ناحیه رویشی ارسباران به دلیل وجود پوشش‌های گیاهی بکر و تنوع ژنتیکی می‌تواند به عنوان یکی از ذخایر ژنتیکی جهانی ثبت شود و از تنوع بیولوژیکی بالایی برخوردار است . سازمان یونسکو این منطقه را به عنوان زیست‌کره معرفی کرده است (http://fa.irunesco.org)که این زیست‌کره علاوه بر این که تحت تاثیر اقلیم مدیترانه‌ای قرار دارد، در شعاع اقلیم‌های خزری و قفقازی نیز واقع شده است. این زیست کره چون ارتفاع زیادی دارد آب و هوای متفاوتی در آن حاکم است به نحوی که حدود ۱۰۰ گونه درخت همانند بلوط، ممرز، افرا، بنه، زبان گنجشک، شیرخشت، بادام، کیکم، ارس، زغال اخته، داغداغان، ملچ، سرخدار و … در این ناحیه رویشی وجود دارند. علاوه بر این ۲۲۰ گونه پرنده، ۳۸ گونه خزنده، پنج گونه دوزیست، ۴۸ گونه پستاندار (کل و بز، گراز، خرس قهوه‌ای، گرگ، پلنگ و ….) و ۲۲ گونه ماهی شناخته شده است.
گفتنی است که اغلب بخش‌های جنوبی این منطقه پوشیده از مرتع است و بیشتر در بخش‌های شمالی و بین ارتفاعات ۸۰۰ تا ۲۲۰ متری شاهد حضور جنگل هستیم و در ارتفاع‌ها بیش از ۲۲۰ متر و کمتر از ۸۰۰ متر مراتع وسیعی گسترانده شده‌اند.
در این منطقه ۱۵ درصد از گونه‌های گیاهی کشور وجود دارد که ۴۶ درصد از آنها کاربرد دارویی دارند و ۲۰ درصد آنها زینتی و ۱۷ درصد تغذیه‌ای هستند.
ارسباران به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب، چشم‌اندازهای بکر و وسیعی دارد. این جنگل ها از شکنندگی و آسیب‌پذیری بالایی برخوردارند که در سال‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۵۲ شمسی ابتدا به عنوان منطقه ممنوعه و سپس منطقه حفاظت شده اعلام شده و امروزه نیز به پارک ملی ارسباران ارتقا یافته است.
tebyan.net mehrnews.com/news/4088385
تهیه و گردآوری: محمد سالار اسکندریان
where buy septra online
Купить диплом ВУЗа по доступной цене возможно, обращаясь к надежной специализированной компании. Мы предлагаем документы об окончании любых ВУЗов Российской Федерации. Приобрести диплом любого ВУЗа– [url=http://slatom.net/read-blog/4394_kupit-diplom-bakalavra.html/]slatom.net/read-blog/4394_kupit-diplom-bakalavra.html[/url]
Howdy! I know this is kinda off topic but I was wondering if you knew where I
could get a captcha plugin for my comment form? I’m using the
same blog platform as yours and I’m having problems finding one?
Thanks a lot!
провайдер по адресу
inernetvkvartiru-krasnoyarsk001.ru
проверить провайдеров по адресу красноярск
Магазин шин с актуальными ценами и регулярными распродажами
магазин шин [url=https://www.kupit-shiny0-spb.ru]https://www.kupit-shiny0-spb.ru[/url] .
resume devops engineer https://resumes-engineers.com
I just could not depart your web site before suggesting that I actually enjoyed visit the site usual information an individual provide for your guests?
Is going to be again continuously to check out new posts
Цены, сроки, условия — сравнение лизинга на маркетплейсе с возможностью подать заявку
лизинговый маркетплейс [url=http://www.lizingovyy-agregator.ru/]http://www.lizingovyy-agregator.ru/[/url] .
Sky Bri’s new porn video clip is warm! Examine
it out currently! #SkyBri
mobile online casino real money
online casino real money
online casino instant play
Tidak hanya mengunduh video, TubeMate juga memiliki fitur yang bisa
mengubah video jadi MP3.
Crypto Trading Platform Buy Sell Cryptos Us
Very good article. I definitely love this website.
Stick with it!
Bella Delphine pornography is one of one of the most prominent grown-up material on the net.
I think this is one of the most significant information for me.
And i am glad reading your article. But wanna remark on few
general things, The site style is wonderful, the articles
is really excellent : D. Good job, cheers
Here is my website does tonic greens cure herpes
Ежедневные публикации о самых важных и интересных событиях в мире и России. Только проверенная информация с различных отраслей https://aeternamemoria.ru/
Videos will be downloaded and converted into MP3 or MP4 formats
and HD or even full HD resolution.
デジタルオプションは、シンプルで、初めての方でも始めやすい投資方法のひとつです。相場が一定時間後に上昇するか下落するかを予想するだけで、アプリひとつで取引できるのが魅力です。私も最近始めてみましたが、とても手軽で楽しいです。短時間で結果が出るので、ちょっとした時間に遊び感覚で挑戦できます。もちろんリスクもありますが、成功したときは気持ちいいです。興味のある方は、まず練習モードで試してみるのがおすすめです。 https://qr.ae/pAc6dQ
Верная фраза
when launching a slot session, [url=https://baroul-vaslui.ro/2025/05/10/azrbaycan-2025-yenilnmi-mrclr-v-kazino-11/]https://baroul-vaslui.ro/2025/05/10/azrbaycan-2025-yenilnmi-mrclr-v-kazino-11/[/url] the primary thing to ask yourself is whether you want to play three-reel slots or five-reel slots.
۳ Crypto News To Track This Week
See just how people respond emotionally to sex-related web content with
sex sobbing video clips.
۱с купить официальный сайт цена [url=https://snatkina.borda.ru/?1-5-0-00000318-000-0-0-1748529372]1с купить официальный сайт цена [/url] .
based on advanced technologies, the [url=https://scheibners-feinkost.de/2025/05/20/maximize-your-earnings-with-affiliate-pocket/]https://scheibners-feinkost.de/2025/05/20/maximize-your-earnings-with-affiliate-pocket/[/url] offers remarkable speed and effectiveness. more than a hundred operators for using clients care about the needs of our clients.
on bcl you receive one lottery receipt. in a number games have the option “free gameplay”, for example, in [url=https://www.cristalados.com/2025/05/23/explore-the-richness-of-ancient-civilization-with/]https://www.cristalados.com/2025/05/23/explore-the-richness-of-ancient-civilization-with/[/url], although during my testing in a number games she didn’t work.
Drugs prescribing information. Drug Class.
does finasteride increase blood pressure
Everything trends of meds. Get information here.
cost of generic vasotec pills
Medication prescribing information. Effects of Drug Abuse.
can you buy plan b for sale
All what you want to know about medicine. Get information now.
۵۴ Million Seized In Crypto From New Jersey Drug Ring Leader
букмекерская контора кыргызстан [url=http://mostbet33002.ru/]букмекерская контора кыргызстан[/url] .
Замечательно, это забавная фраза
The platform integrates with current [url=https://stargate-finance.us/]stargate bridge[/url] the procedure registration and makes defi services more accessible for most respectable audience.
Situs Kubet Indonesia kini menjadi salah satu situs
live digital paling banyak digunakan. Salah satu keunggulannya adalah kemudahan proses **kubet login** yang cepat, aman, dan bisa diakses dari desktop maupun mobile.
Bagi pengguna dari Indonesia, tersedia beberapa opsi masuk yang sangat membantu, termasuk:
– **kubet login alternatif**
– **kubet link alternatif**
Kedua opsi ini berguna saat akses utama diblokir. Pengguna bisa tetap masuk tanpa hambatan dan menikmati layanan seperti live game, customer support 24 jam, dan berbagai fitur lainnya.
Langkah-langkah login:
1. Buka situs resmi atau link alternatif kubet
2. Pilih menu masuk
3. Masukkan akun dan password
4. Login dan akses dashboard utama
Jika link utama bermasalah, selalu gunakan **kubet login alternatif** yang diperbarui secara berkala untuk memastikan Anda tetap terhubung.
Dengan sistem keamanan canggih dan dukungan tim teknis,
**kubet Indonesia** memberikan pengalaman terbaik bagi siapa
saja yang mencari platform hiburan online modern.
Jangan lupa simpan **kubet link alternatif** agar akses tetap lancar kapan pun Anda membutuhkannya.
Akses akun kubet kini semakin mudah — cukup gunakan link terpercaya dan nikmati semua layanan tanpa batas.
can you buy generic forxiga without insurance
OnlyFans secret treatment? Not quite, however it’s a fascinating principle.
Medication information leaflet. Long-Term Effects.
best time of day to take lisinopril and hydrochlorothiazide
Some what you want to know about pills. Read here.
Как раз то, что нужно. Вместе мы сможем прийти к правильному ответу. Я уверен.
me arvo korkeat bonusprosentit, johtuen siita, etta ne tarkasti maarittavat onko saat [url=https://www.lamelis.se/5e-ilmaista-pelirahaa-ilman-talletusta-hyodynna-6/]https://www.lamelis.se/5e-ilmaista-pelirahaa-ilman-talletusta-hyodynna-6/[/url] yli talletuksesi.
can you buy aceon
Как провести выходные на яхте: аренда в Сочи по доступным ценам
аренда яхты сочи [url=http://www.arenda-yahty-sochi23.ru]http://www.arenda-yahty-sochi23.ru[/url] .
Good day! I know this is kinda off topiic but I’d figured I’d ask.
Would youu bee interested in trading links or maybe
guest writing a blog article or vice-versa? My blog addresses a lot of the same topics as
yours and I feel we could greatly benefit from each
other. If you happen to be interested feel free too shoot
me an e-mail. I look forward too hearing from you!
Excellent blog by the way!
как играть на бонусы в ۱ win [url=1win22090.ru]1win22090.ru[/url] .
porno anal top
After Ftxs Downfall Will Solana Rise Again
Warm Arab transsexual loves hardcore rectal sex.
Drug prescribing information. Long-Term Effects.
can i buy xenical no prescription
All information about drug. Get now.
can i purchase dramamine pill
Joguei Fortune Tiger e ganhei um prêmio grande! A sorte jogo do tigrinho tigre é real.
Below is a concealed electronic camera video of a desi bhabhi in action, take
pleasure in!
Medicine information for patients. Cautions.
how to get generic dilantin without insurance
Actual information about drug. Read here.
какие-то они уж слишком милые…
The NFL Christmas doubleheader. October is be forgotten after a favorable September because of lack of upheavals in the NFL, which have led to unprecedented losses and adjustment forecasts of future [url=https://www.amwajjewellers.com/2023/01/18/hello-world/]https://www.amwajjewellers.com/2023/01/18/hello-world/[/url] revenue.
Жаль, что сейчас не могу высказаться – нет свободного времени. Но вернусь – обязательно напишу что я думаю по этому вопросу.
таким образом, [url=https://gremico.pl/2025/06/03/dolgosrochnaja-viza-vo-franciju-kak-poluchit-kakie/]https://gremico.pl/2025/06/03/dolgosrochnaja-viza-vo-franciju-kak-poluchit-kakie/[/url] медицинская поддержка для визы является неотъемлемым элементом при предоставлении заявления на визу и дает возможность ощущать себя авторитетно в всех обстоятельствах.
A Guide On Crypto Token Development By Naina
battery casino promo code
Pills information leaflet. Long-Term Effects.
lowering finasteride dosage no side effects
Actual what you want to know about medicine. Read information now.
What’s up, this weekend is pleasant in support of me, for the reason that this ocasion i am reading
this wondderful informative article here at my house.
??? ? ??????/? ????? ??? [url=http://energigon.pt/index.php/component/k2/item/12-moves-like-jagger-on-the-festival-show/12-moves-like-jagger-on-the-festival-show]http://energigon.pt/index.php/component/k2/item/12-moves-like-jagger-on-the-festival-show/12-moves-like-jagger-on-the-festival-show[/url] ??? ??? ?? ?? ??? ?? ??? ? ???. ??/?????/??? ???,??/??/??/????/????? ??? ??.
После залива квартиры важно как можно быстрее провести экспертизу, чтобы подтвердить масштаб повреждений https://nezavisimaya-ocenka-zaliva.ru/
стоматология во владимире цены на услуги [url=https://stomatologiya-vladimir-2.ru]стоматология во владимире цены на услуги[/url] .
Great delivery. Great arguments. Keep up the great work.
подключить интернет по адресу
inernetvkvartiru-krasnodar001.ru
интернет провайдеры по адресу дома
Steam desktop authenticator it is a desktop emulator of the Steam authentication mobile application. This desktop application allows users to manage their two-factor authentication easily, ensuring that only you can access your account.
Erotic bbw dolls – your new passion, best prices.
Why choose a bbw sex doll?, before you buy.
Unique bbw sex dolls for the bravest, don’t miss the opportunity.
Best tips for choosing a bbw sex doll, to get a quality product.
Treat yourself with a bbw sex doll, for every taste.
Erotic bbw sex dolls for your pleasure, don’t forget to check out.
Get the most out of your bbw sex doll, awaiting you.
How to choose a bbw sex doll for yourself, make the right choice.
Tips for caring for your bbw sex doll, from professionals.
Pros and cons of a bbw sex doll, always relevant.
Premium bbw sex doll for true connoisseurs, affordable models.
Mistakes to Avoid When Choosing a BBW Sex Doll, in our store.
Unique BBW Sex Dolls for a Personalized Approach, in our store.
BBWs and Their Impact on Current Trends, What You Need to Know.
BBWs as a symbol of love and acceptance, treat yourself.
Advantages of buying a bbw sex doll online, in today’s reality.
Wake up your imagination with new bbw sex dolls, in our online store.
Secrets of a successful purchase of a bbw sex doll, according to customer reviews.
Huge selection of bbw sex dolls, discounts and promotions.
bbw meet [url=https://bbw-cams.net/]bbw sex doll[/url] .
Allergic reactions allergic substances
Meds prescribing information. Generic Name.
how to get cheap xenical
Some news about drugs. Read here.
People Pleaser Synonym Words That Describe The Same Behavior
Gracie Bon video clips pornos are not to be missed out on!.
https://pub2.bravenet.com/forum/static/show.php?usernum=153362951&frmid=52&msgid=924827&cmd=show
Medicine prescribing information. Brand names.
can i order cheap verapamil tablets
Some what you want to know about medicines. Read information here.
Medicament information leaflet. What side effects?
buying generic imitrex prices
All what you want to know about pills. Read information here.
какие-то они уж слишком милые…
Productos quimicos mas inocuos producidos por usando [url=https://ergchebbicamp.com/2019/03/15/weekend-wanderlust-feeling-fall/]https://ergchebbicamp.com/2019/03/15/weekend-wanderlust-feeling-fall/[/url] y medio ambiente. uno de los generos de arte ligero y flexible.
Medication facts provided. https://cse.google.com.jm/url?sa=t&url=https%3A%2F%2Feasypharmacies.shop Pill impacts described. buy medication online usa
Заказать документ института можно в нашей компании в столице. Купить диплом университета по выгодной цене можно, обратившись к проверенной специализированной компании. [url=http://prepperforum.se/newthread.phpfid=28/]prepperforum.se/newthread.phpfid=28[/url]
Life on LINE DESKTOP
Your powerful companion app for Windows – Secure.
Fast. Rewarding.
Get 50 USDT bonus for all users who use Desktop Version 2
weeks!
After Brics G20 Summit In The Spotlight
[url=https://www.kushpo.info/zakuski/lukovye-koltsa-v-pivnom-klyare/]луковые кольца к пиву[/url]
[url=https://www.kushpo.info/deserti/vafelnyy-tort-s-malinoy/]торт из вафельных коржей с фруктами[/url]
[url=https://www.kushpo.info/ingredients/kinza/]блюда с кинзой[/url]
[url=https://www.kushpo.info/ingredients/grenadin/]гренадин рецепты[/url]
[url=https://www.kushpo.info/statji/kak-ponyat-chto-u-koshki-allergiya-na-korm/]как понять что у кота аллергия на корм[/url]
Pills prescribing information. Short-Term Effects.
meloxicam ga cmi
Actual what you want to know about drug. Read here.
Привет всем!
Обратный клапан предотвращает возврат рабочей среды в магистрали, изготавливается из стали, чугуна, латуни или пластика, используется в теплотрассах и котельных.
Вся информация на сайте – https://teharmatura.ru/catalog/truboprovodnaya-armatura/klapany_obratnye/klapany_obratnye_chugunnye/
клапан обратный дисковый межфланцевый, клапан обратный латунный, обратный клапан ۳۲
обратный клапан ду۳۲, [url=https://teharmatura.ru/catalog/truboprovodnaya-armatura/klapany_obratnye/]обратный клапан цена[/url], обратный клапан латунь
Удачи!
Fortune Tiger é um jogo que recomendo de olhos fechados.
Os gráficos são impressionantes!
jogo do tigrinho
провайдер по адресу
inernetvkvartiru-krasnodar002.ru
узнать интернет по адресу
https://vc.ru/smm-promotion/1175059-kupit-botov-v-telegram-kanal-gde-samye-nizkie-ceny-obnovleno
Боты в ТГ больше не роскошь! Теперь вы можете купить их по самой доступной цене — на одном из ۹ сайтов из нашей подборки. Минимум шагов, максимум результата. Безопасно и без регистрации.
Attractive section of content. I just stumbled upon your
blog and in accession capital to assert that I acquire actually
enjoyed account your blog posts. Anyway I will be subscribing to your augment and even I achievement
you access consistently rapidly.
Drugs information sheet. Effects of Drug Abuse.
where to buy cheap promethazine without dr prescription
Some trends of medicines. Get information here.
Cryptonewsz Latest Cryptocurrency News Analysis 7
Я извиняюсь, но, по-моему, Вы ошибаетесь. Давайте обсудим.
Bodog ‘ s live dealer tables offer a total casino experience through hd streaming quality and mobile-Dealers il? qars?l?ql? ?laq? zaman? dostluq gameplay [url=https://www.hundeidvikbedehus.no/2025/05/10/azrbaycan-2025-mrclr-v-qazanma-mkanlar-23/]https://www.hundeidvikbedehus.no/2025/05/10/azrbaycan-2025-mrclr-v-qazanma-mkanlar-23/[/url] canl? sohb?t vasit?sil?.
An exciting, though simple, [url=https://www.kikikicks.ru/index.php/2025/05/24/discover-the-exciting-features-of-the-bc-game-app-6/]https://www.kikikicks.ru/index.php/2025/05/24/discover-the-exciting-features-of-the-bc-game-app-6/[/url] which you often make bet on what result a virtual dice roll will bring.
spin casino ticks all similar boxes, putting the [url=https://199.192.25.42/casino-spintime-experience-the-thrill-of-online/]https://199.192.25.42/casino-spintime-experience-the-thrill-of-online/[/url] brand in the same row – with the best online casino for users all over the world.
Журнал для женщин и о женщинах. Все, что интересно нам, женщинам https://secrets-of-women.ru/
Meds information leaflet. Generic Name.
how can i get generic levitra no prescription
Some trends of drugs. Get here.
Great collection of desi Indian pornography tubes. Maintain it up!
Medicine information. Brand names.
can you get generic phenytoin without dr prescription
All about medication. Read information here.
Согласен эта тема уже так приелась!!!
As an experienced player [url=https://finance.ytrei.com/2025/06/04/the-thrilling-world-of-online-casino-a-new-era-of/]https://finance.ytrei.com/2025/06/04/the-thrilling-world-of-online-casino-a-new-era-of/[/url], I highly appreciate the good structure customer loyalty. Then try clearing your browser’s cache and cookies, or check if any scheduled preventive is taking place on their platform.
Я извиняюсь, но, по-моему, Вы не правы. Я уверен. Могу отстоять свою позицию. Пишите мне в PM, поговорим.
Tarkista myos most mielenkiintoinen [url=http://grido.cl/2025/05/talleta-1e-saa-20e-usein-kysytyt-kysymykset-ja/]http://grido.cl/2025/05/talleta-1e-saa-20e-usein-kysytyt-kysymykset-ja/[/url] bonukset markkinoilla. perustuen kasinosta, cashback voidaan maksaa kuukausittain, viikoittain tai paivittain.
Drug prescribing information. Generic Name.
how can i get zithromax pills
All about medicine. Read here.
Medication information leaflet. Long-Term Effects.
methocarbamol peak time
Best trends of medicament. Get here.
провайдеры интернета по адресу
inernetvkvartiru-krasnodar003.ru
провайдеры по адресу
Are Bitcoin Ethereum Traders Steering Away From Leverage At This Point
1win descărcare [url=http://1win101.md/]1win descărcare[/url] .
Medication information for patients. Long-Term Effects.
can i buy cheap zithromax without prescription
Actual trends of medicine. Get information now.
Fortune Tiger tem uma interface que facilita tudo.
As vitórias são sempre emocionantes!
Sissy dominates with deep butt fucking and creampie porn video clips.
Hi! Do you know if they make any plugins to protect against hackers?
I’m kinda paranoid about losing everything I’ve worked hard on. Any suggestions?
Как организовать самостоятельный отдых в Гаграх без туроператоров
гагры отдых цены [url=https://otdyh-gagry.ru/]гагры отдых цены[/url] .
Pills information. Drug Class.
metformin lich 500mg fta
Best news about medicines. Read information now.
Jogo Fortune Tiger toda semana, nunca canso! As rodadas grátis são fantasticas.
jogo do tigrinho
Attractive Indian young pair’s intimate moment caught on concealed cam.
XXX