جنگل زدایی : علل ، اثرات و راهکارها

همه آبهای چشمه ساران و آبهای روان در رودها را می ستاییم
تنه و ریشه همه گیاهان را می ستاییم
سراسر زمین را می ستاییم
سراسر آسمان را می ستاییم
همه ستارگان و ماه و خورشید را می ستاییم
سراسر انیران را می ستاییم
همه جانوران آبی و زیرزمینی و پرنده و رونده و چرنده را می ستاییم

گات های زرتشت

باتوجه به رشد روز افزون جمعیت جهان با سرعتی باور نکردی، نیاز به فضای زندگی بیشتر به یک موضوع نگران‌‌کننده تبدیل شده ‌است. با نیاز شدید به زمین کشاورزی، صنعتی و مهمتر از همه جمعیت باید در شهرها اسکان پیدا کنند که با افزایش روز افزون آنها، دلیل اصلی جنگل زدائی به طور مستقیم از آنها نشات می گیرد. به زبان ساده تر جنگل زدائی به معنی برداشتن و پاکسازی پوشش جنگلی یا گیاهی برای مصارف کشاورزی، صنعتی یا شهری است. اینکار به معنی از بردن جنگل‌ها برای همیشه به منظور ایجاد زمین برای اهداف مسکونی، تجاری و صنعتی است.

در طول قرن گذشته پوشش جنگلی سراسر جهان به شدت در معرض خطر قرار گرفته و پوشش سبز به کمترین میزان خود یعنی حدود ۳۰% کاهش یافته است. به گفته سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (FAO)، سالانه حدود ۱۸ میلیون جریب (۷.۳میلیون هکتار) از جنگل‌ها از بین می‌روند.

همچنین می‌توان جنگل زدایی به معنی حذف درختان را بر اساس چندین عامل عدم تعادل محیطی و زیستی نیز تعریف کرد. آنچه که که جنگل زدایی را به یک هشدار جدی تبدیل کرده تاثیرات سریع و بلند مدت این فاجعه در صورت ادامه پیدا کردن با همین سرعت است. بعضی پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که اگر جنگل زدایی به همین صورت ادامه یابد جنگل‌های بارانی جهان به‌طور کامل نابود خواهند‌ شد.

جنگل زدایی و پاکسازی درختان به چندین علت رخ می‌دهد، برای آنکه یک دید کلی پیدا کنید می‌توان آنها را شامل نیاز به پول، هم به معنی سودآوری بیشتر و هم در اکثر موارد به معنی درآمد زایی برای خانواده‌ها، همراه با عدم وجود قوانین حمایت از جنگل‌ها، نیاز به زمین و فضا برای اسکان و غیره دانست که همراه با دیگر دلایل می‌توان لیست بلند بالایی از استفاده‌ها را نام برد. کشاورزان عمدتاً درختان را برای ایجاد زمین کشاورزی یا دامداری و افزایش علوفه و فضای کشت برای چراندن حیوانات و زنده ماندن آنها، قطع می‌کنند. تمام دلایل این بریدن‌ها و سوزاندن‌ها کشاورزی است و کشاورزان برای نشان دادن هدفشان از زنجیره‌ی دلایل بالا استفاده می‌کنند.

علل جنگل زدایی

1. فعالیت های کشاورزی: همانطور که در برسی بالا ذکر کردیم، فعالیت کشاورزی یکی از مهمترین عوامل موثر در جنگل زدایی است. با توجه به افزایش روزافزون تقاضا برای محصولات غذایی، تعداد زیادی از درختان را به منظور رشد محصولات و چرای دام‌ها قطع می‌کنند.
2. صنعت چوب: اساس صنایع چوب مانند کاغذ، برشکاری چوب، تولید مبلمان و غیره است که نیاز قابل توجهی به تولید چوب دارند. چوب به عنوان سوخت به طور مستقیم و غیرمستقیم مورد استفاده قرار می‌گیرند، بنابراین برای تامین منابع، درختان را خرد می‌کنند. هیزم و ذغال نمونه هایی از استفاده‌ی منبع سوخت چوبی است که بعضی از این صنایع در برداشت غیر قانونی چوب باعث سقوط و کاهش رشد درختان می‌شوند.
3. شهرسازی: علاوه بر اینها، به منظور ایجاد دسترسی به خوده این درخت‌ها، جاده‌ها ساخته می شوند؛ که دوباره باید درخت‌ها قطع شده و به جاده‌ها تبدیل ‌شوند. افزایش بیش‌ از حد جمعیت به طور مستقیم بر روی پوشش جنگلی تاثیر می‌گذارد، همانطور که با گسترش شهر‌ها برای تاسیس مسکن و شهرک سازی به زمین بیشتری نیاز است. بنابراین زمین‌های جنگلی دوباره بایر می‌شوند.
4. بیابان زایی از زمین: البته برخی از عوامل دیگر نیز منجر به جنگل زدایی می‌شوند که برخی از آنها طبیعی و برخی دیگر مربوط به آلودگی‌های انسانی است، مانند بیابان زایی. این امر به دلیل سواستفاده از زمین‌ رخ می‌دهد که برای رشد درختان نامناسب است. بسیاری از صنایع پتروشیمی پسماند خود را در رودخانه‌ها رها می‌کنند که باعث فرسایش خاک و نابودی درختان می‌شود.
5. معادن: برای استخراج نفت و ذغال سنگ به مقدار قابل توجهی زمین‌ جنگلی نیاز است. علاوه بر این، برای کامیون‌ها و سایر تجهیزات باید جاده‌ها و بزرگراه‌ها ساخته شود. زباله‌هایی که از معادن استخراج می‌شود، محیط زیست را آلوده کرده و بر روی گونه‌های مجاور تاثیر می‌گذارد.
6. آتش سوزی جنگل: آتش سوزی جنگل‌ها مثال دیگری است که هر ساله صدها درخت به این علت در بخش‌های مختلف دنیا از بین می‌روند. این اتفاق به دلیل وجود گرمای شدید تابستان و زمستان‌های متعادل تر اتفاق می‌افتد. آتش سوزی به واسطه انسان‌ یا طبیعت باعث از بین رفتن پوششش جنگلی می‌شود.

اثرات جنگل زدایی

1. عدم تعادل آب و هوا: جنگل زدایی بر تغییرات آب و هوا نیز از چندین جهت تاثیر می‌گذارد. درختان بخار آب را در هوا آزاد می‌کنند و در صورت فقدان آنها این امر به خطر می‌افتد. درختان سایه مورد نیاز را فراهم می‌کنند که خاک را مرطوب نگه می‌دارد. این امر منجر به عدم تعادل در دمای جو می‌شود که شرایط محیط زیست را دشوار می‎‌سازد. گیاهان و جانواران در سراسر جهان به زیستگاه‌های کنونی خود عادت دارند. پاکسازی بی‌وقفه جنگل باعث شده که تعدادی از این حیوانات محیط زیست بومی خود را تغییر دهند. این موضوع برای ادامه حیات یا تطابق با عادات جدید برخی از حیوانات بسیار دشوار خواهد بود.
2. افزایش گرمایش جهانی: درختان نقش مهمی را در کنترل گرمایش جهانی ایفا می‌‌کنند. درختان گازهای گلخانه‌ایی را مصرف کرده و تعادل در جو را بازیابی می‌کنند. با جنگل زدایی دائم، نسبت گاز‌های گلخانه‌ایی افزایش یافته و به مشکلات ناشی از گرمایش جهانی ما می‌افزاید.
3. فرسایش خاک: همانطور که گفتیم سایه درخت باعث می‌شود خاک مرطوب بماند. با پاکسازی پوشش درخت، خاک به طور مستقیم در معرض خورشید قرار گرفته و خشک می‌شود.
4. سیل: هنگام بارش باران، درختان با کمک ریشه هایشان باعث جذب و ذخیره مقدار زیادی آب می‌شوند. با قطع کردن آنها جریان آب مختل شده و منجر به وقوع سیل در برخی مناطق و ایجاد خشکسالی در دیگر مناطق می‌شود.
5. انقراض حیات وحش: به علت کاهش شدید درختان، گونه‌های مختلف حیوانات از بین می‌روند. آنها زیستگاه خود را از دست داده و مجبور به مهاجرت به مکان جدید شده و حتی برخی از گونه ها منقرض می‌شوند. دنیای ما در چند دهه گذشته بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری خود را از دست داده است.

راه حل‌های جنگل زدایی

تاکنکون در جهت کاهش جنگل زدایی و نگهداری محیط زیست و بهبود و بازسازی آسیب‌هایی که بیش از یک قرن ایجاد شده اقداماتی صورت گرفته است. سریع ترین راه حل، جلوگیری از قطع درختان است. با این وجود، یک راه حل بسیار کارآمد، استفاده از استراتژی‌های مناسب مدیریت جنگل برای اطمینان از عدم آسیب زدن به محیط زیست است.

1. تجارت سبز: تجارت سبز به معنی استفاده مجدد و بازیافت وسایل است. تولید و بهره برداری از منابع به طریق روش‌های سبز می‌تواند به مرور زمان باعث کاهش در جنگل زدایی شود. به ویژه تمرکز بیشتر بر استفاده مجدد و کاهش در اقلام مصنوعی و بازیافت بیشتر کالاها است. پلاستیک و کاغذ و چوب به تخریب جنگل‌ها و دیگر منابع مرتبط است.

با تمرکز بر بازیافت کاغذ، پلاستیک و محصولات چوبی و همچنین اتخاذ شیوه مصرف مسئولیتی، وابستگی کمتری نسبت به منابع طبیعی و درختان پیدا خواهیم کرد. همچنین این امر باعث کاهش واردات مواد خام از مناطق جنگلی در سایر نقاط جهان به دولت‌ها و شرکت‌ها می‌شود.

2. جنگلداری: جنگداری حرکتی است برای نجات جنگل‌های جهان. کاربرد درختان برای فعالیت‌های انسانی و دیگر دلایل امری اجتناب ناپذیر است. جنگلداری مستقیماً تاکیدی بر نیاز به قطع درختان را به شیوه‌ای سازگار بامحیط زیست نشان می‌دهد. جنگلبانی تنها جایی است که درختان انتخاب شده و با احتیاط قطع کرده و با کمترین آسیب احتمالی به بقیه مناطق ارسال می‌کنند. همچنین جنگداری نه تنها خواستار حفاظت از اکوسیستم منطقه جنگلی است بلکه اجازه کنترل و استخراج چوب سبز را نیز می‌دهد.
3. قانون و مقررات: با توجه به میزان تخریب طبیعت و جنگل، تلاش برای متوقف ساختن فعالیت‌های انسانی می‌تواند با قوانین و مقررات در سطوح دولتی وسازمانی تکمیل شود. همانطور که مردم بیشتر و بیشتر از پیامد‌های جنگل زدایی آگاه می‌شوند، برخی دیگر از افراد به فکر افزایش فوری سود اقتصادی خود از آسیب‌های زیست محیطی هستند.

این نگرش باعث ورود غیر قانونی چوب و سایر منابع با ارزش مانند لاستیک و روغن پالم می‌شود. بنابراین جلوگیری از جنگل زدایی و حفظ گیاهان طبیعی، نیازمند قوانین و مقرراتی است که باید انجام دهند. قوانین مربوط به چوب، سوخت چوبی، کشاورزی و استفاده دیگر منابع جنگلی باید پیشرفت کرده و مانع جنگل زدایی شود.

4. انجمن جنگلداری: در انجمن جنگلداری جوامع محلی با همکاری دولت و سایر سازمان‌های محلی مانند مدارس، شرکت‌ها و دانشگاه‌ها برای شروع برنامه‌های کاشت درختان و مدیریت جنگل‌های بومی خود، دست به دست هم می‌دهند. در موارد گوناگون مانند تعطیلات عمومی، مراسم افتتاحیه، روزهای محیط زیست و سایر فعالیت‌های متداول محلی که مربوط به شهروندان است، می‌توانند آگاهی خود را بالا برده و درختان بسیاری را بکارند.

این عمل را می‌توان در دیگر نواحی به عنوان یک روش تقویت پایداری محیط زیست و حفظ حیات جنگل‌های بومی آن منطقه انجام داد. تمام موسسات آموزشی، بیمارستان‌ها، ادارات و سایر بخش‌های جامعه نیز می‌توانند در مقابل آسیب‌های محیط زیستی راه حل‌هایی را برای تهدیدات جنگل زدایی ارائه دهند مانند کاشت درختان ایجاد فضای سبز.

5. بازیابی درختان: کاشت مجدد درختان یا بازیابی درخت تقریباً بخشی از دیدگاه جوامع جنگلداری محسوب می‌شود. با این حال این موضوع که فقط بر کاشت مجدد درخت تمرکز دارد را عموماً با نام بازیابی جنگل می‌شناسند. بازیابی جنگل عمل بازیابی یا کاشت مجدد در جنگل‌هایی است که توسط آتش سوزی یا زراعت کاهش یافته اند. این فرآیند باید به صورت مداوم تکرار شود و نباید فقط یک زمان مشخص برای این عمل در نظر گرفت.

افراد، جوامع، دولت‌ها و سازمان‌ها همه بازیگرانی فعال هستند. این اقدام شامل انتخاب بخش‌های بزرگی از زمین و تخصیص آنها به منظور کاشت درختان است. به عنوان مثال در جوامع محلی و مراکز شهری می‌توان اینکار را در پارک‌های شهری، باغ وحش‌ها ویا مراکز خرید و بازارها انجام داد. بنابراین کاشت دوباره می‌تواند عملی شایسته برای بازیابی جنگل‌های از بین رفته باشد.

6. حساس سازی و مبازرات فرهنگی: از طریق آگاهی رساندن به مردم و حساس کردن آنها نیز می‌توان از جنگل زدایی جلوگیری کرد که یک راه حل ساده اما مفید است. شروع کمپین و مبارزات آگاه سازی باعث می‌شود مردم به دنبال شناسایی علل، اثرات و راه‌های مقابله با جنگل زدایی بروند. استفاده از تجارب شخصی قشر آسیب دیده مانند کشاورزان می‌تواند تاثیرات منفی و مخرب جنگل زدایی را تاکید و تایید کند .

بنابراین تلاش برای ایجاد آگاهی در مردم و به اشتراک گذاشت اطلاعات با افراد خانواده، دوستان، همکاران و کل جامعه یک اقدام بسیار مناسب برای به هم پیوستن و مبارزه علیه جنگل زدایی و اثرات مخرب آن است.

7. سازمان های مشترک المنافع: موسسه‌های حفاظت از حیات وحش، جنگل‌های آبی و حفاظت از طبیعت در میان دیگر برنامه‌های زیست محیطی می‌تواند با حفظ هدف مشترک حفاظت و بازسازی از جنگل‌ها به یکدگیر پیوندند تا از پایداری منابع طبیعت جهان اطمینان حاصل کرد. هنگامی که چنین سازمان‌های بزرگی با یکدیگر همکاری کنند، ایجاد مکانیزم‌های مدیرت جنگل آسان تر خواهد شد. اگر سازمان‌های حفاظتی و مراقبتی محیط زیست به یکدیگر بپیوندند  آنگاه می‌توان تاثیرات بسیار زیاد آنان را متوجه شد.
8. برنامه ریزی استفاده از زمین: شهرها و مراکز شهری روز به روز در حال گسترش هستند چرا که روزانه مردم بیشتری زندگی در شهرها و مناطق شهری را حق خود می‌دانند. همچنین عملیات کشاورزی همچنان به گسترش ادامه می‌دهند زیرا تقاضای کشاورزان و مشتریان، بهره وری و کیفیت بالاتر محصولات غذایی را نیز طلب می‌کند. در نتیجه گسترش شهرها و توسعه کشاورزی موجب پاکسازی بیشتر جنگل‌ها به منظور توسعه فعالیت‌های آنها می شود.

برنامه ریزی استفاده از زمین که بر تکنیک های توسعه سازگار با محیط زیست تمرکز دارند، همانند کشاورزی در شهرها و کاهش توسعه شهرک و شهرنشینی، می تواند باعث کاهش زیادی در جنگل زدایی شود.

کارهایی که می‌توانید برای نجات جنگل‌ها انجام دهید

• به سمت بدون کاغذ شدن بروید: از تکنولوژی در دفتر کار، خانه و بانک و اسناد الکترونیکی استفاده کنید. بجای فکس یا پست کاغذی از ایمیل و بجای کاغذهای یادداشت از یادداشت‌های الکترونیکی استفاده کنید.
• چاپ کمتر: ابتدا از خود بپرسید آیا واقعا نیاز به چاپ این سند هست یا خیر. اگر پاسخ منفی است پس لازم نیست آن را چاپ کنید. به این ترتیب شما همینجا به صرفه جویی در کاغذ و محافظت از درختان وجنگل‌ها کمک کرده ایید.
• چاپ هوشمند: اگر واقعاً نیاز به چاپ یک سند دارید می‌توانید آن را پشت و رو چاپ کنید. اگر سند مورد نیاز شما حتماً باید چاپ شود آنگاه برای کاهش میزان کاغذ مصرفی آن را فرمت دهی کنید. در زیر یک ویدیو برای راهنمایی شما برای نحوه فرمت کردن ارائه شده است

• استفاده مجدد از کاغذ: کاغذ باطله و استفاده مجدد از آن به عنوان کاغذ یادداشت، یک ایده عالی است. همچنین شما می‌توانید کاغذ را به روش‌های مختلفی استفاده کنید.
• تمام مواد کاغذی را بازیافت کنید: یک جایگاه بازیافت کاغذ در خانه یا دفتر خود قرار دهید. نیازی نیست به فکر این باشد که ذباله‌های کاغذی خود را کجا و چگونه دفع کنید. پس از پُر شدن سطل خود (که زمان می‌برد) می‌توانید با یک شرکت خصوصی یا دولتی بازیافت کاغذ تماس بگیرید تا کاغذ باطله شما را به صورت رایگان جمع آوری کنند. پیدا کردن یک شرکت بازیافت کاغذ کاری ندارد، کافی است تنها در گوگل سرچ کنید!
• کاغذهای بازیافت شده را انتخاب کنید: همه چیز بازیافتی از کاغذ اداری بازیافت شده تا کاغذ توالت بازیافت شده در فروشگاه محل زندگی شما موجود است (در ایران نیز باید دست به دست هم دهیم و آنها را فراگیر کنیم). با کاغذ بازیافتی می‌توانیم درختان را نجات دهیم. به ازای هر ۷ درختی که نجات داده می‌شود، به زمین برای جذب ۲۵۰ پوند کربن دی اکسید از اتمسفر در هر سال کمک می‌کنید.
• محصولات با آرم FSC خریداری کنید: چوب‌های دارای تاییدیه FSC (شورای نظارت بر جنگل – Forest Stewardship Council) و محصولات مربوطه مانند بسته‌های کاغذی و غیره که به صورت مناسب برداشت شده و به نفع محیط و انسان ها است، تهیه کنید. (ویدئوی زیر را که در آن FSC توضیح داده شده است و چطور به ما کمک می کند را ببینید)

https://youtu.be/hWSvqxRaNWE

https://www.aparat.com/v/k6eUu

8. غذاهای ارگانیک بخورید: رشد غذاهای ارگانیک و محلی به کاهش پاکسازی محیط زیست در زمین‌های کشاورزی کمک می‌کند. علاوه بر این، از فروشگاه‌ مواد غذایی محل خود بازدید کرده و محصولات ارگانیک را انتخاب کنید، به احتمال زیاد این محصولات بدون بسته بندی کاغذی یا پلاستیکی فروخته می‌شود و باعث کاهش توجه شما به آنها شده است.
9. حمایت از کار محافظین محیظ زیست: اکثر سازمان‌های حفاظت از جنگل خصوصی هستند و به کمک‌های مالی متکی هستند. هرچند که دولت در بسیاری از آنها کمک‌های مالی را انجام می دهد و نیز موسسات حمایت از محیط زیست نیز وجود دارند، اما شناخت محافظان خصوصی جنگل‌ها و شرکت در رویدادهای مردم نهاد هر چه بیشتر باشد کمک بیشتری را برای حمایت از جنگل ها و منابع طبیعی خواهد کرد. با استفاده از سایت‌های زیر می‌توانید این مووسسات که دولت از آنها پشتیبانی می‌کنند پیدا کرده و در رویدادهای آنان شرکت کنید.

https://doe.ir/

 http://rifr-ac.ir/

 http://www.frw.org.ir/00/Fa/

10. اشتراک گذاری این پیام: افزایش آگاهی یک اقدام مسئولانه و ساده اما بسیار مهم است که می‌توانید انجام دهید. به اشتراک گذاشتن مقالات و یا ویدیوهای این موضوع در رسانه‌های اجتماعی و یا رفتن به جنگل‌های نزدیک خود همراه با خانواده و همکاران و کسب اطلاعات بیشتر در مورد آنها دو نمونه ساده از این موضوع است که می‌توانید برای افزایش آگاهی خود و دیگران انجام دهید.

نجات جنگل‌ها ساده است و ما می‌توانیم آن را با تغییر چیز‌های کوچک در زندگی روزمره خود انجام دهیم. با کاهش مصرف کاغذ در خانه یا محل کار، می‌توانیم تفاوت بزرگی را در زمین زیبای خود ایجاد کنیم.

گردآوری و ترجمه: روژین رحمن پور